Het grootste misverstand over kapitalisme — en waarom het ons gevangen houdt

Er is een hardnekkig misverstand over kapitalisme dat ons al decennialang gevangen houdt in een economisch systeem dat niet werkt voor de meeste mensen: het idee dat kapitalisme hetzelfde is als het huidige systeem dat we ervaren. Het is een vergissing die ons belemmert om überhaupt na te denken over alternatieven. Want als je een vijand bestrijdt die je niet goed begrijpt, vecht je eigenlijk tegen een schaduw.

En precies dát is het fundament van de neoliberale status quo: de verwarring tussen kapitalisme als waarderingssysteem en neoliberalisme als ideologie. Dit misverstand zorgt ervoor dat elke poging tot verandering vastloopt in dezelfde oude discussies—terwijl de spelregels die het echte probleem vormen onaangetast blijven.

Kapitalisme is niet….

Laten we beginnen met een simpele definitie die vaak ontbreekt in discussies: kapitalisme is geen ideologie. Het is een systeem dat we gebruiken om waarde toe te kennen aan producten, diensten en arbeid. Je kunt kapitalisme zien als een lege spreadsheet: het is neutraal totdat je er regels in zet.

Het risico van kapitalisme zit in het feit dat het geen moreel kompas heeft. Het kan net zo goed worden ingezet voor sociaal welzijn als voor uitbuiting. Het is een gereedschapskist, geen doel op zich. Het probleem is dus niet dat we kapitalisme gebruiken, maar hoe we het hebben ingericht—onder invloed van een neoliberale ideologie die winstmaximalisatie als hoogste goed ziet.

…wat neoliberalisme wél is

Neoliberalisme daarentegen is een ideologie. Het heeft heel duidelijke spelregels: minder regels voor bedrijven, meer privatisering en een bijna religieus geloof in de vrije markt. Het is neoliberalisme dat zorgt voor mantra’s als “trickle-down economics” en “de overheid moet zich terugtrekken.”

Door neoliberalisme hetzelfde te noemen als kapitalisme, wordt het debat kunstmatig versmald. Zo lijkt het alsof er maar twee keuzes zijn: óf we houden vast aan het huidige systeem, óf we schaffen het hele kapitalistische systeem af. Dat is een valse tegenstelling die elke discussie over werkelijke veranderingen blokkeert.

Waarom dit misverstand over kapitalisme gevaarlijk is

Je denkt misschien: “wat een semantisch geneuzel”. Dat is het dus niet. Het is de kern. Woorden zijn niet alleen labels; ze bepalen hoe we denken, welke vragen we stellen en welke oplossingen we überhaupt kunnen voorstellen. Zolang we kapitalisme en neoliberalisme door elkaar halen, blijven we vastzitten in dezelfde fuik.

Als we kapitalisme als geheel verwerpen, vechten we eigenlijk tegen een spook. En dat is precies waar neoliberalen van profiteren: zolang we bezig zijn met het demoniseren van kapitalisme als concept, blijven de daadwerkelijke spelregels ongewijzigd. Het neoliberale kapitalisme heeft ons wijs gemaakt dat er geen alternatief is—en die gedachte is een self-fulfilling prophecy geworden.

Als je mensen vraagt of ze vinden dat zorg, onderwijs en infrastructuur primair winstgedreven moeten zijn, zegt een meerderheid nee. Toch hebben we geaccepteerd dat deze essentiële sectoren worden behandeld alsof ze dat wel moeten zijn. Hoe? Door de begrippen ‘kapitalisme’ en ‘neoliberalisme’ op één hoop te gooien.

De echte vijand is de versie, niet het systeem

Het echte probleem is niet kapitalisme zelf, maar het neoliberale kapitalisme dat de publieke sector ondergeschikt maakt aan de markt. In plaats van kapitalisme als geheel te verwerpen, moeten we het herdefiniëren en er een moreel kompas aan toevoegen: een Sociaal Kapitalisme.

Het idee is simpel: niet voor de aandeelhouders, maar voor de stakeholders—de mensen, de planeet en de gemeenschap. Het betekent niet dat we terug moeten naar een socialistische planeconomie, maar dat we eindelijk de spelregels veranderen waardoor de markt ons niet langer in een ratrace houdt.

Kortom…

Zolang we tegen het spook van kapitalisme blijven vechten, verliezen we de strijd tegen het echte probleem: een neoliberaal systeem dat winst boven alles stelt. Het is tijd om het spook te verjagen door kapitalisme opnieuw te definiëren—met een moreel kompas en regels die ervoor zorgen dat winst geen synoniem is voor roofbouw.

Sociaal kapitalisme is geen utopie. Het is gewoon de volgende logische stap. De echte revolutie begint niet bij het afschaffen van kapitalisme, maar bij het herdefiniëren ervan. Want als we de taal veranderen, veranderen we het debat. En als we het debat veranderen, helpen we het misverstand over kapitalisme de wereld uit en kunnen we eindelijk gaan bouwen aan een systeem dat werkt voor iedereen.

“Maar”, hoor ik je denken: “van oudsher was kapitalisme toch de tegenhanger van het socialisme? En vertegenwoordigde het kapitalisme het kapitaal, dus de industrieel, de rijke man?”

Klopt helemaal. En daar ligt ook de oorsprong van het misverstand over kapitalisme. In het volgende verhaal duiken we de geschiedenis in!