Het goede bedoelde dwaalspoor van Traditioneel Links

“Ah! Het verkiezingsprogramma van 20 jaar geleden weer afgestoft?”

Die gedachte kwam afgelopen week bij mij op bij de campagne van GroenLinks/PvdA: “Leven = Duur”. De intenties zijn met hun Kosten-noodplan voor Nederland goed: eerlijkere lonen, lagere lasten en sterkere publieke voorzieningen. Maar de oplossingen die ze presenteren zijn vooral symptoombestrijding, zonder fundamentele systeemhervormingen. Alsof je pleisters plakt op een wond die blijft etteren. De kern van het probleem zit dieper: een gebrek aan toekomstvisie en een hardnekkig vasthouden aan dogma’s uit een tijdperk dat niet meer bestaat. Kortom: Traditioneel Links zit op een dwaalspoor.

Vechten tegen een spook

Een van de grootste misverstanden binnen Traditioneel Links is de hardnekkige overtuiging dat kapitalisme per definitie het probleem is. In werkelijkheid ligt de oorzaak eerder bij het neoliberalisme—de ideologie die sinds de jaren ’80 de spelregels van het kapitalisme bepaalt. Door kapitalisme als systeem te verwerpen, richt links zijn pijlen op een spook.

Zoals ik in mijn eerdere verhaal “Het grootste misverstand over kapitalisme — en waarom het ons gevangen houdt” al beschreef: het is die verwarring die voorkomt dat er constructieve alternatieven op tafel komen. Terwijl neoliberale partijen ongestoord de winstmaximalisatie boven alles blijven stellen, blijft links hangen in het verleden met oproepen tot nationalisatie en hogere belastingen zonder een helder plan voor een eerlijker en toekomstbestendig systeem.

Historisch valt de linkse aversie tegen kapitalisme goed te begrijpen. Van oudsher waren het socialisme — als vertegenwoordiger van het proletariaat — en kapitalisme — namens de bezittende klasse, de industriële elite — elkaars opponenten. Daarover schreef ik uitgebreid in mijn vervolgstuk “De historische context: meerdere gezichten van kapitalisme”.

Maar inmiddels zijn we vele vormen van kapitalisme verder, en heeft de praktijk laten zien dat ook de uitwerkingen van socialisme verre van ideaal zijn. Het wordt hoog tijd dat we die oude tegenstelling achter ons laten en ons richten op een systeem dat zowel de kracht van markten als de belangen van samenleving en planeet dient.

Wat is er zo “progressief” aan oude idealen?

Het probleem met het dwaalspoor van Traditioneel Links is niet niet dat het naar een verkeerde bestemming leidt, maar dat het kompas hopeloos verouderd is. Terwijl ze zichzelf graag progressief noemen, blijven ze vasthouden aan dogma’s uit een tijd waarin kolenmijnen nog werk verschaften en vaste contracten de norm waren.

De roep om nationalisatie en meer staatsinvloed klinkt als een nostalgisch verlangen naar de gouden jaren van de verzorgingsstaat, maar mist elke aansluiting bij de uitdagingen van vandaag: digitalisering, globalisering en klimaatverandering.

In plaats van vooruit te kijken, lijkt Traditioneel Links vooral bezig met terugblikken op een verleden dat niet terugkomt. Het ironische is dat deze partijen zo druk bezig zijn om niet rechts te klinken, dat ze vergeten een geloofwaardig verhaal te bieden voor de toekomst. Door krampachtig vast te houden aan verouderde normen en waarden, verliezen ze de aansluiting met zowel de moderne arbeidsmarkt als met jongeren die zich vooral zorgen maken over duurzaamheid en technologische innovatie.

Sociaal voor werknemers, markt voor ZZP’ers

Het is bovendien opvallend hoe GroenLinks/PvdA zich zo sterk richten op loonsverhogingen en meer bescherming voor werknemers, terwijl de groeiende groep ZZP’ers nauwelijks aan bod komt. Hun plannen lijken geschreven voor een arbeidsmarkt die inmiddels al lang is veranderd. Terwijl flexwerk en zelfstandigheid steeds normaler worden, houdt Traditioneel Links vast aan een eenzijdige focus op vaste contracten en cao’s. Dit toont vooral aan hoe weinig aansluiting ze nog hebben bij de realiteit van de moderne arbeidsmarkt. En – oh ironie! – veel van hun eigen achterban bestaat uit ZZP’ers—mensen die in de culturele sector, media of zorg vaak zonder pensioen of arbeidsongeschiktheids-verzekering werken.

Terwijl zelfstandigen worstelen met onzekerheid, lijkt de enige oplossing die GroenLinks/PvdA biedt een verplichte arbeidsongeschiktheids-verzekering van zo’n 200 euro per maand. Dat klinkt sociaal, maar dient vooral de verzekeringsmarkt. Het probleem is niet dat de focus op werknemers verkeerd is, maar dat het gebrek aan een serieuze visie voor zelfstandigen vooral aantoont hoe achterhaald hun verhaal eigenlijk is.

Een toekomstbestendige visie kan niet om de positie van ZZP’ers heen. Sociaal Kapitalisme biedt daarom een breder perspectief door basiszekerheid niet alleen voor werknemers, maar ook voor zelfstandigen mogelijk te maken.

De sociaal-democratische erfenis: een geloofwaardigheidsprobleem

De ironie van de sociaal-democratie is dat ze zichzelf hebben laten ondermijnen door het neoliberalisme dat ze zeggen te bestrijden. PvdA-ministers waren zelf betrokken bij het privatiseren van publieke voorzieningen zoals de zorg en het openbaar vervoer. Terwijl ze nu fulmineren tegen marktwerking, zijn het vaak hun eigen compromissen geweest die hebben geleid tot de uitverkoop van publieke belangen.

Het gevolg is een geloofwaardigheidsprobleem dat moeilijk te repareren is. Hoe kun je geloofwaardig spreken over de noodzaak van publieke verantwoordelijkheid voor zorg en onderwijs, terwijl jouw eigen partij verantwoordelijk was voor het uitdunnen van diezelfde publieke sector?

De traditionele achterban, die ooit vertrouwde op sterke publieke voorzieningen, heeft gezien hoe diezelfde voorzieningen werden uitgekleed onder sociaal-democratisch bewind. Dit verraad heeft diepe sporen nagelaten en verklaart deels waarom veel kiezers de PvdA de rug hebben toegekeerd.

Sociaal Kapitalisme biedt een uitweg uit deze impasse door publieke voorzieningen binnen publieke verantwoordelijkheid te brengen, maar dan wel met een toekomstgericht plan dat marktwerking daar laat waar die nuttig is en publieke belangen beschermt waar dat nodig is.

Het spook van woke

Nog zo’n Traditioneel Links dwaalspoor. Begrijp me niet verkeerd; de focus op identitaire kwesties is begrijpelijk en belangrijk. Mensenrechten en maatschappelijke emancipatie zijn essentiële strijdpunten die ik niet wil bagatelliseren. Het probleem is echter dat deze focus vaak los lijkt te staan van een sterk sociaal-economisch fundament.

Terwijl de lagere en middenklasse zich vooral zorgen maakt over stijgende woonlasten, energierekeningen en baanzekerheid, voelt de nadruk op genderquota en inclusie soms als een prioriteitenlijst die niet aansluit bij hun dagelijkse zorgen. Het gevaar is dat identitaire kwesties als afleidingsmanoeuvre worden gezien voor het uitblijven van echte systeemveranderingen.

Neoliberaal economisch beleid demoraliseert, maar de progressief linkse partijen blijven intussen cultureel moraliseren. Het resultaat: de maatschappij polariseert.

Maatschappelijke emancipatie gedijt beter bij economische stabiliteit en gelijkheid. Het een hoeft het ander niet uit te sluiten, maar zonder een geloofwaardig plan voor economische zekerheid, blijft het risico bestaan dat identitaire politiek als oppervlakkig wordt ervaren. Sociaal Kapitalisme biedt hier een alternatief door economische zekerheid en maatschappelijke emancipatie als twee onlosmakelijk verbonden pijlers te zien.

Pleisters en stinkende wonden

Wat links niet lijkt te willen begrijpen, is dat hogere lonen en lagere lasten alleen zin hebben als ze gepaard gaan met structurele hervormingen. Zolang we extreme vermogensaccumulatie toestaan en marktconcentratie niet aanpakken, blijft het bij pleisters plakken. Het probleem is niet dat bedrijven winst maken, maar dat die winst wordt opgepot of gebruikt voor speculatie in plaats van herinvestering in innovatie, duurzaamheid en hogere lonen.

Een eerlijke belasting op kapitaal en vermogens, gekoppeld aan winst- en loonparticipatie voor werknemers, zou een eerste stap kunnen zijn. Niet als een utopie, maar als een slimme markteconomie die geld weer laat circuleren.

De vijand van mijn vijand?

De SP maakt de fout om in hun kritiek op neoliberalisme tegelijkertijd ook de Europese Unie af te wijzen. Terwijl speculatie en belastingontwijking alleen effectief op Europees niveau kunnen worden aangepakt, verzet de SP zich tegen deze vorm van Europese samenwerking. Dit is misschien wel hun grootste blinde vlek: de illusie dat een nationale oplossing volstaat in een geglobaliseerde economie.

Sociaal Kapitalisme ziet juist in Europese samenwerking een kans om de markt eerlijker en transparanter te maken—met gezamenlijke belastingen op kapitaal, strengere regels tegen speculatie en een eerlijker speelveld voor ondernemers.

Het verleden als handrem

Linkse partijen houden vast aan oude recepten terwijl de wereld om ons heen radicaal verandert. Het probleem is dus niet dat hun doelen verkeerd zijn, maar dat hun middelen achterhaald zijn. Het ironische is dat Traditioneel Links zo fel ageert tegen de nostalgie van rechtspopulisten, terwijl ze zelf worstelen met een vergelijkbaar verlangen naar een verleden dat niet terugkomt. Ze staan stil op hun eigen dwaalspoor.

Zonder een grondige herziening van de spelregels blijven ze zich vastbijten in symptoombestrijding. Het is tijd om verder te kijken dan de nostalgie naar een verzorgingsstaat uit de jaren ’70 en de moed op te brengen om kapitalisme opnieuw te definiëren. Niet door het systeem af te schaffen, maar door het moreel te herijken met regels die zorgen dat winst geen synoniem is voor roofbouw.

Sociaal Kapitalisme: progressief zonder nostalgie

Sociaal Kapitalisme biedt die herdefinitie: een systeem waarin winst een middel is, geen doel. Een economie waarin publieke voorzieningen weer in handen van de staat zijn, maar zonder de verstikkende bureaucratie van weleer. Waar de markt vrij is, maar niet vrij om te graaien. Het is geen compromis tussen kapitalisme en socialisme, maar een logische volgende stap die leert van beide systemen.

De keuze waar links nu voor staat is simpel: blijven hangen in oude dogma’s of meehelpen aan een toekomstgericht economisch model. Het is tijd om het verleden los te laten en te kiezen voor een visie die zowel sociaal als economisch toekomstbestendig is.