Het spook van een stervend systeem
In dit scherpe en visionaire artikel schetst toekomstdenker Peter van der Wel hoe technologie, energie en maatschappelijke verhoudingen fundamenteel aan het kantelen zijn — en hoe de oude machten krampachtig proberen vast te houden aan een wereld die aan het verdwijnen is.
Zijn verhaal raakt direct aan het gedachtegoed van The Social Capitalist, waarin we streven naar een economie die gebaseerd is op waarde, autonomie en rechtvaardigheid. Ik ben dan ook trots om Peter als mede-auteur op dit platform te verwelkomen.
Er waart opnieuw een spook door de wereld. Niet het communisme, maar het spook van een oud systeem dat weigert plaats te maken voor het nieuwe. Ooit gebouwd op fossiele brandstoffen, uitbuiting van arbeid, en controle over grondstoffen, is dit systeem nu bezig in te storten. Niet door een revolutie, maar doordat de wereld eronder verandert.
Robotisering, kunstmatige intelligentie, zonne-energie, windkracht en nieuwe batterijtechnologieën ondergraven de fundamenten waarop het economische en geopolitieke machtsspel eeuwenlang draaide. Alles wat ooit schaarste creëerde en daarmee macht mogelijk maakte – arbeid, energie, grondstoffen – wordt overvloedig, goedkoop en lokaal beschikbaar.
Maar de heersende klasse, die haar macht juist ontleende aan die oude verhoudingen, accepteert dat niet zonder slag of stoot.
Een contrarevolutie van boven
Wat we momenteel zien in de opkomst van Trump en soortgelijke autoritaire leiders wereldwijd, is geen nieuwe beweging, maar een reactie. Het is de contrarevolutie van een oude orde die weigert haar macht op te geven.
Trump, Poetin, Orban en hun geestverwanten proberen niet iets nieuws op te bouwen – ze proberen het oude te behouden, met nieuwe middelen. Ze grijpen naar nationalisme, censuur, patriarchale wetgeving en geweld – niet omdat dat efficiënt is, maar omdat ze voelen dat hun wereld aan het verdwijnen is.
Ze begrijpen instinctief dat in een wereld waarin arbeid geautomatiseerd wordt en energie decentraal beschikbaar is, hun traditionele machtsmiddelen – olie, grenzen, bezit van productie – minder waarde krijgen. Ze proberen het tij te keren met nostalgie, met angst, en met autoritaire structuren. Maar het is een gevecht tegen de logica van de toekomst.
Economische macht zonder economische basis
De paradox is schrijnend: de oude elite probeert een wereldorde in stand te houden die economisch niet meer houdbaar is.
- Energie die lokaal uit zon en wind wordt gewonnen, is niet langer te monopoliseren.
- Arbeid die vervangen wordt door robots, is niet langer te onderdrukken.
- Productie die decentraal en digitaal is, is niet langer te controleren via grenzen en tarieven.
- En informatie die vrij stroomt, laat zich niet meer beheersen door traditionele mediaconcerns.
Toch proberen de oude machten hun greep te behouden met wetten, handelsblokken, surveillance, en onderdrukking van burgerrechten. Ze creëren een façade van controle over een systeem dat fundamenteel is gaan schuiven.
Macht, geen markt
Onder een economische systeem ligt altijd een machtssysteem. Het oude systeem was nooit alleen maar een markt – het was een manier om macht te concentreren via economische afhankelijkheid: wie energie levert, wie arbeid controleert, wie toegang geeft tot markten.
En de nieuwe technologieën doorbreken precies die afhankelijkheden. Ze decentraliseren productie, kennis, energie en zelfs besluitvorming. Dat maakt ze gevaarlijk – niet vanwege hun technologie, maar vanwege hun politieke belofte.
De vraag wordt dus niet: “Wat is technologisch mogelijk?” maar: “Wie bepaalt wat mogelijk is?”
En precies daarom probeert de oude orde deze ontwikkeling in te kapselen. Door AI onder staats- of bedrijfscontrole te brengen. Door duurzame energie te vertragen via lobby’s. Door automatisering niet te benutten voor collectieve welvaart, maar voor winstmaximalisatie en werkloosheid.
De nieuwe orde is er al – maar is nog niet van ons
De contouren van een ander systeem zijn zichtbaar: – Landen die inzetten op 100% hernieuwbare energie worden onafhankelijk van geopolitieke chantage. – Bedrijven die robotisering inzetten kunnen productie herlocaliseren. – Kennis en software die open gedeeld worden, versnellen innovatie.
Maar de vraag blijft: van wie is dit nieuwe systeem? Wie profiteert? Wie beslist? Het antwoord is nog niet gegeven. Het is nog aan ons.
Slotboodschap: Wat we meemaken is geen strijd tussen links en rechts, maar tussen oud en nieuw. Tussen een stervend systeem dat met autoritaire middelen zijn greep probeert te behouden, en een opkomende wereld waarin macht herverdeeld kan worden – als we dat durven.
De toekomst is niet neutraal. Als we haar overlaten aan de oude machten, wordt zij een hightech versie van dezelfde ongelijkheid. Maar als we nu handelen, kunnen we een systeem bouwen dat gebaseerd is op overvloed, autonomie en rechtvaardigheid.
Het oude systeem sterft. De vraag is: wat bouwen wij ervoor in de plaats?
Dit artikel verscheen eerder op de website van Peter van der Wel.
